Terapia jąkania
U dzieci z wykorzystaniem metod Lidcombe Program i Mini-kids – studia przypadków

Terapia jąkania metodą Lidcombe Program

Podczas badań przesiewowych w przedszkolu zauważyłam objawy jąkania – powtarzanie sylab i głosek – u jednej z dziewczynek w wieku 4 lat i 5 miesięcy. Badanie wykazało prawidłowe rozumienie oraz budowę i sprawność narządów mowy dziecka, niski poziom spontanicznej aktywności słownej, sporadyczne substytucje i elizje głosek w słowach, deformację brzmieniową głoski [r]. Przekazałam rodzicom kartę badania przesiewowego w kierunku jąkania wczesnodziecięcego i otrzymałam informacje zwrotne. Rodzice sygnalizowali opóźniony rozwój mowy (2 lata – słowa, 3,5. r.ż. – zdania) oraz występowanie jąkania w rodzinie (pourazowe jąkanie u wujka dziewczynki). Jąkanie u dziecka pojawiło się między 2,5. a 3,5. r.ż. – początkowo w łagodnej formie (powtarzanie wyrazów, sylab), potem także wtrącanie głoski [o] przed różnymi słowami, przedłużanie niektórych głosek, a nawet bloki. Dziewczynka źle oceniała swoją mowę („brzydko mówię”), rodzice natomiast dostrzegli tylko drobne błędy w wymowie i uważali, że córka ma bogate słownictwo. Dziewczynka nie bała się wypowiadać, choć irytowały ją uwagi dzieci w przedszkolu. Jąkanie nasilało się i słabło, ale nie ustępowało; zdaniem rodziców nie było zależne od czynników zewnętrznych. Stopień nasilenia objawów sytuowali oni pomiędzy 3 a 4 (w skali 0–7), a swoje zaniepokojenie: 6 (w skali 0–7). Mówili i czytali bajki w wolnym tempie oraz zachęcali, by córka tak mówiła. Przekazałam rodzicom oraz nauczycielkom informacje na temat jąkania i sposobów korzystnego reagowania na nie. Rodziców martwiły trudne zachowania córki. Psycholog zdiagnozował lęk separacyjny oraz pogranicze fobii społecznej. Rozpoczęła się kompleksowa terapia logopedyczno-psychometody terapii logopedycznej 37 logiczna w prywatnej poradni. Po upływie ponad roku od badania przesiewowego rodzice zgłosili się do logopedy ponownie w celu podjęcia terapii indywidualnej, ukierunkowanej bezpośrednio na jąkanie. Oceniali, że po rocznej terapii w poradni wymowa córki się poprawiła, ale jąkanie i trudne zachowania utrzymują się. Obecne nasilenie jąkania rodzice ocenili na 2 (w skali 0–7), poziom swego zaniepokojenia na 6 (w skali 0–7). Zamierzali „wyleczyć” jąkanie, zanim córka pójdzie do szkoły, żeby dzieci się z niej nie wyśmiewały. Przeprowadziłam wywiad z rodzicami. Dziewczynka miała wówczas 5 lat i 7 miesięcy. Miała dwie starsze siostry. Tempo życia rodzice określili jako umiarkowane, mama poświęcała dużo czasu dzieciom. Rozwój motoryczny dziewczynki był prawidłowy, a kondycja zdrowotna – dobra. Jąkanie nasilało się w sytuacjach stresowych, rodzice nie rozmawiali o tym z córką, nie wiedzieli, co jej pomaga w momentach pogorszenia płynności mowy. W skali reakcji na niepłynność mówienia dla rodziców i nauczycieli (Tarkowski 2010) tata uzyskał wyniki niskie i umiarkowane. Mama natomiast przejawiała wysoką skłonność do rozmyślania o niepłynności w mowie córki i traktowania jej jako poważnego problemu, umiarkowaną intensywność negatywnego reagowania emocjonalnego na niepłynność. Raczej nie miała skłonności do interweniowania w czasie niepłynnych wypowiedzi córki. Odpowiedzi nauczycielki mieściły się w zakresie wyników niskich. Jej zdaniem, dziewczynka nawiązywała kontakty łatwo, ale nie ze wszystkimi dziećmi; była bardzo uczuciowa i lękliwa. Miała problemy emocjonalne, wykazywała trudności adaptacyjne i nie akceptowała zmian w rozkładzie dnia. Jej emocje były bardzo zmienne: szybko przechodziła od śmiechu do płaczu, który kończył się wymiotami. Utrudniony był kontakt wzrokowy z dziewczynką. Jej rozwój poznawczy był prawidłowy. Szybko zapamiętywała treść piosenek i wierszyków, ale odmawiała recytowania ich przed grupą. Najbardziej się jąkała, gdy była zdenerwowana, ale nie przerywano jej wypowiedzi i nie doświadczała dokuczania. Bardzo kontrolowała swoją mowę, zwracała uwagę dzieciom, które nie mówiły poprawnie.

Badanie Diagnostyczne

Wynik ogólny Testu Sprawności Językowej (Tarkowski 2001) był ponadprzeciętny, a wyniki podtestów mieściły się w granicach wyników przeciętnych (rozumienie bajki, słownik, opowiadanie bajki) i ponadprzeciętnych (fleksja, prośby i rozkazy, zadawanie pytań). Nasilenie jąkania: 4% sylab zająkniętych w próbce wypowiedzi (po kilku dniach od badania nastąpiło pogorszenie). Objawy: powtarzanie słów jednosylabowych, powtarzanie sylab nagłosowych, przedłużanie głosek, 3 bloki (zwłaszcza na głosce [k]) oraz tzw. niepłynności zwykłe. Tempo mowy było umiarkowane. Pojawiały się trudności oddechowe – dziecko próbowało nabierać powietrza w niewłaściwych miejscach. Dziewczynka rozpoznała objawy jąkania prezentowane przez logopedę i reagowała na nie negatywnie. Potwierdziła występowanie w jej mowie powtarzania sylab, przedłużania głosek, bloków, obecności napięcia („w buzi i wszędzie”). Mama dziewczynki negowała obecność niektórych objawów w mowie córki lub je bagatelizowała. Wyraźnie dało się zaobserwować, że zarówno dziewczynka, jak i jej mama nie akceptują żadnej formy niepłynności mowy, także pseudojąkania logopedy podczas zabaw. Zgodnie twierdziły, że nie należy się jąkać, trzeba mówić poprawnie. Za czynniki rokujące pozytywnie uznano: płeć żeńską, brak występowania jąkania w rodzinie (poza epizodem jąkania pourazowego), początek jąkania przed 3. r.ż., okresy poprawy w ciągu 12 miesięcy od wystąpienia jąkania. Do czynników rokujących negatywnie zaliczono: utrzymywanie się objawów powyżej 12 miesięcy, negatywne reakcje otoczenia, wysoki poziom zaniepokojenia rodziców, inne problemy rozwojowe. Przedstawiłam rodzicom wyniki badania logopedycznego i omówiłam możliwe sposoby oddziaływania terapeutycznego. Mama nalegała na wybór programu Lidcombe, gdyż czuła się pewniej chwaląc córkę za płynność. Nie mogła się przełamać, by modelować lżejsze jąkanie. Mąż ją poparł, wspólnie więc zdecydowaliśmy o wyborze tej metody, która stara się uczynić mowę jak najbardziej płynną, opierając się na technikach warunkowania instrumentalnego