0
720
Autorzy charakteryzują dwa podejścia stosowane w terapii jąkania się: Mówienie Bardziej Płynne i Jąkanie Bardziej Płynne. Analizując studium przypadku, przekonują, że w kompleksowej terapii można skutecznie wykorzystać zalety technik stosowanych w obu podejściach.
Jąkanie – złożone zaburzenie komunikacji językowej
Jąkanie stanowi wieloaspektowe zaburzenie komunikacji językowej, o złożonej etiologii oraz szerokim spektrum symptomów: językowych, fizjologicznych, psychologicznych i społecznych. Istotne jest zatem, aby logopeda postrzegał je i analizował przez pryzmat indywidualnych problemów oraz potrzeb osób jąkających się, związanych m.in. z ich wiekiem, źródłem i rodzajem jąkania, stopniem nasilenia objawów, a także własną percepcją jąkania oraz indywidualnymi i społecznymi reakcjami na nie (Bennet 2006; Byrne 1989; Chęciek 2007, 2012; Guitar, Peters, 2014; Rustin 1987; Szamburski 2016; Tarkowski 1999, 2007; Van Riper 1971, 1972, 1982; Woźniak, 2008). Dla wielu osób dotkniętych problemem jąkania (zarówno w wieku młodszym, jak i starszym) stanowi ono istotną przeszkodę utrudniającą prawidłowe funkcjonowanie w wielu sferach życia oraz wpływający na ich relacje z najbliższymi: rodzeństwem, rodzicami, partnerami itd. Jąkanie ogranicza możliwość wykorzystania w pełni własnego potencjału oraz zakłóca interakcje społeczne, co znajduje odzwierciedlenie w trudnościach z codzienną komunikacją, z nawiązywaniem i utrzymywaniem satysfakcjonujących kontaktów interpersonalnych oraz – często – niezrozumieniem ze strony otoczenia. Wszystko to może się przekładać niekorzystnie na jakość funkcjonowania w środowisku rówieśniczym, szkolnym czy zawodowym (Kamińska 2017; Tarkowski 2008; Węsierska i in. 2015).
Pośrednie, bezpośrednie i zintegrowane metody terapii jąkania
W literaturze poświęconej zaburzeniom płynności mówienia pod postacią jąkania sklasyf ikowano różnorodne formy i metody terapii tego zaburzenia mowy. Podstawowy podział dotyczy metod: pośrednich (oddziaływujących na procesy leżące u podstaw mówienia bez korekcji jej niepłynności, mające na celu wypracowanie podstaw do swobodnego mówienia bez lęku), bezpośrednich (oddziaływujących bezpośrednio na niepłynność mówienia za pomocą zastosowanych technik, ćwiczeń itp.) oraz zintegrowanych – łączących dwa powyższe podejścia: bezpośredniego i pośredniego oddziaływania na niepłynność mówienia (Chęciek 2007; Kelman, Nicholas 2013; Schneider 2017; Tarkowski 1999, 2007).
Mówienie Bardziej Płynne czy Jąkanie Bardziej Płynne?
Wskazane metody terapii wiążą się z dwoma podejściami terapeutycznymi, zaliczanymi do metod terapeutycznych bezpośrednich: Mówieniem Bardziej Płynnym (MBP) i Jąkaniem Bardziej Płynnym (JBP). Jak pokazują wyniki badań przeglądowych, przeprowadzonych w latach 1992–1993 przez grupę terapeutów mowy w Leicester w Wielkiej Brytanii w ramach The Pendleton Fluency Project, popularniejsze wśród logopedów jest podejście terapeutyczne Mówienie Bardziej Płynne (MBP) (Wiles 1994). Natomiast współtwórca podejścia MBP, H. Gregory (1979, 2001), sugeruje zastosowanie w terapii osób jąkających się najpierw podejścia JBP, a po pewnym czasie dołączenie do tej modyfikacji jąkania odpowiednich ćwiczeń kształtujących płynne mówienie, takich jak delikatny start mowy, różnicowanie tempa mówienia z użyciem jego przedłużenia (lub zwolnienia), nawiązywanie dialogów czy też siły i natężenia głosu, czyli – wejście w obszar podejścia terapeutycznego MBP. Analizując te dwa podejścia, należy jednak pamiętać, że dokonanie wyboru drogi terapeutycznej odpowiedniej dla danego pacjenta powinno odbywać się w toku wnikliwego procesu diagnostycznego, z uwzględnieniem wieku osoby mówiącej niepłynnie, poziomu jej lęku przed mówieniem (logofobii) oraz frekwencyjności i charakteru symptomów jąkania.
Zastosowanie MBP w podejściu zintegrowanym (ZI)
Zaprezentowane dotychczas w literaturze światowej i polskiej różnorodne programy terapeutyczne dla osób z zaburzeniami płynności mowy posiadają w dużym zakresie cechy terapii kompleksowej, która powinna uwzględniać różnorodne techniki zawarte w podejściu zintegrowanym (ZI). Zawarte w tych programach metody diagnozy i terapii powinny prowadzić do osiągnięcia przez pacjentów podstaw płynnego mówienia z zastosowaniem różnorodnych technik płynnego mówienia. W kontekście tego zasadne jest zastosowanie w procesie terapii logopedycznej osób jąkających się Zmodyfikowanego Programu Psychofizjologicznej Terapii Jąkających się autorstwa M. Chęćka (Chęciek 2001, 2007). Bazujący na zintegrowanym podejściu program kompleksowej terapii obejmuje poniższe bloki terapeutyczne:
• Technikę Przedłużonego Mówienia (TPM),
• Echokorekcję – trening zwolnionego mówienia z wykorzystaniem korektora „Echo” (Adamczyk 1993) z elementami muzykoterapii,
• Technikę Delikatnego Startu Mowy (TDSM),
• trening oddechowo-emisyjno-dykcyjny,
• elementy psychoterapii z wykorzystaniem psychodramy i pedagogiki zabawy,
• elementy socjoterapii – trening umiejętności psychospołecznych,
• grupową terapię płynnej werbalnej komunikacji,
• grupową terapię zmniejszania stanów logofobii,
• relaksację i wizualizację,
• wsparcie psychologiczne (w formie indywidualnych konsultacji dla rodziców i dzieci) oraz grupy wsparcia dla rodziców (Chęciek i in. 2014, Kamińska 2014).
Terapia kształtowania płynności mowy w praktyce – studium przypadku
Michał1 to chłopiec w wieku 17 lat, uczeń II klasy szkoły średniej. Został objęty terapią logopedyczną od 15. r.ż. (czyli w III klasie gimnazjum)
Informacje uzyskane z wywiadu z ojcem i babcią chłopca
Rodzina Michała uczestniczyła w procesie diagnozy, w tym w wywiadzie (część wywiadu przeprowadzono tylko z ojcem) oraz w omówieniu programu terapii. Pierwsze objawy niepłynności mowy zostały zauważone przez rodziców ok. 7.–8. r.ż. (tj. w kl. I–II szkoły podstawowej). Przypuszczalną przyczyną niepłynności mowy były zaburzone relacje między rodzicami; pogłębienie jąkania nastąpiło po odejściu matki w 15. r.ż. chłopca, który cechował się osobowością nadmiernie lękową, wrażliwą. Dodatkowym niekorzystnym czynnikiem etiologicznym był wpływ przyspieszonego tempa mówienia obojga rodziców, a więc ustawicznie stosowana wobec chłopca presja czasowa w codziennym komunikowaniu się; starszy o rok brat prezentował normalne tempo mówienia; relacje z bratem były i są poprawne. W sytuacjach komunikacyjnie trudnych objawy jąkania były częstsze (m.in. w sklepie, w szkole podczas lekcji, podczas rozmów telefonicznych). Michał osiągał dostateczne postępy w nauce, a jego relacje z rówieśnikami były poprawne. Wśród zainteresowań chłopca wymieniono: jazdę na rowerze, treningi sportowe (tzw. kickboxing), przy czym nie lubi on pływać, sporadycznie gra również w gry komputerowe.
Informacje uzyskane w toku diagnozy logopedycznej
Do oceny diagnostycznej stopnia i charakteru niepłynności mowy użyto: Kwestionariusza Cooperów do Oceny Jąkania (adaptacja: Chęciek II Wydanie 2012); oceniono próby wyrazowe w 5. wypowiedziach: mowa spontaniczna (monolog i dialog), czytanie tekstu, recytacja, powtarzanie zdań i odpowiadanie na pytania pojedynczymi słowami, w wyniku tych badań wskazano, że jąkanie chłopca prezentuje środkową granicę stopnia lekkiego = ok. 10% (jednak w mowie monologowej i dialogowej wynik...
